Mối nguy hiểm của các loại bức xạ và cách bảo vệ mắt
Tia cực tím trong quang phổ ánh sáng mặt trời có thể gây bỏng nắng và làm tăng nguy cơ ung thư da. Ngoài tổn thương da, bức xạ cực tím có thể gây ảnh hưởng đến mắt. Sự phơi nhiễm kéo dài với bức xạ cực tím của ánh sáng mặt trời làm tăng nguy cơ mắc bệnh đục thể thủy tinh, thoái hoá hoàng điểm và mộng thịt. Những thông tin này cần được phổ biến rộng rãi để áp dụng các biện pháp đề phòng.
Nếu dùng kính râm để bảo vệ đôi mắt khỏi tác động xấu từ ánh mặt trời, kính phải lọc được 100% bức xạ cực tím và hầu hết lượng bức xạ năng lượng cao. Những gọng kính được thiết kế ôm sát viền quanh mắt có tác dụng bảo vệ tốt nhất do hạn chế tối đa ánh mặt trời chiếu vào mắt từ phía trên và 2 bên của phần mắt kính bảo vệ.
Tia cực tím có năng lượng cao và ờ ngoài vùng nhìn thấy được của phổ điện-từ như trong hình bên. Trong phổ điện-từ, sóng radio có năng lượng thấp nhất và tia gamma có năng lượng cao nhất.
Dựa vào bước sóng, đặc điểm tia và tiềm năng gây tổn thương da, mắt, người ta chia tia cực tím (UV) làm 3 loại là:
1. Tia UVC: UVC có bước sóng 100-280 nm. Đây là bức xạ năng lượng cao nhất và có thể gây tổn hại nặng nhất cho mắt và da nhưng rất may là bị tầng ô-dôn khí quyển chặn được gần như hoàn toàn. Tuy nhiên, điều này cũng có nghĩa là sự suy giảm của tầng ô-dôn có thể cho phép tia UVC chiếu xuống bề mặt trái đất và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng liên quan đến bức xạ cực tím.
2. Tia UVB: UVB có bước sóng dài hơn 1 chút (280-315 nm) và có năng lương thấp hơn tia UVC. Một phần UVB được lọc bởi tầng ô-dôn nhưng vẫn còn một phần chiếu tới bề mặt trái đất. Với cường độ thấp, tia UVB kích thích hình thành melanin (một sắc tố da), làm da sạm đi như khi bị rám nắng nhưng với cường độ cao, tia UVB gây bỏng nắng làm tăng nguy cơ ung thư da. Tia UVB cũng gây nhám, nhăn da và các dấu hiệu lão hóa da sớm.
3. Tia UVA: Tia UVA gần với ánh sáng nhìn thấy được, có bước sóng dài hơn (302-400nm) và có năng lượng thấp hơn so với 2 tia (C & B) trên nhưng có thể đi qua giác mạc vào trong mắt, đến thể thủy tinh và võng mạc.
Các kết quả nghiên cứu cho thấy việc phơi nhiễm nhiều với tia UVA làm tăng nguy cơ đục thể thủy tinh và thoái hoá hoàng điểm. Nhiều bệnh lý mắt khác cũng liên quan đến phơi nhiễm quá mức với tia cực tím, ví dụ như một bệnh thường gặp là mộng thịt, gây tổn thương giác mạc và có thể ảnh hưởng đến thị lực. Với cường độ cao và thời gian phơi nhiễm ngắn, tia UVB có thể gây viêm giác mạc bức xạ, gây đau nhức. Viêm giác mạc bức xạ nặng, gọi là “mù tuyết”, làm mất khả năng nhìn trong khoảng 24 – 48 tiếng. Ở những vùng núi cao có nguy cơ mù tuyết cao nhất nhưng cũng có thể xảy ra bất kỳ nơi đâu có tuyết, khi mắt không được bảo vệ bằng kính lọc tia cực tím. Tia UVB bị giác mạc hấp thu 100% nên không gây đục thể thủy tinh hoặc thoái hoá hoàng điểm như khi phơi nhiễm tia UVA.
Ngoài tia cực tím là phần không nhìn thấy được, trong quang phổ ánh sáng mặt trời còn có bức xạ ánh sáng năng lượng cao nhìn thấy được (high-energy visible radiation – HEV”) là ánh sáng xanh và có thể gây nguy hiểm cho đôi mắt. Tia HEV có bước sóng dài hơn (400-500 nm) và năng lượng thấp hơn tia UV nhưng có thể đi sâu vào mắt không được bảo vệ, làm tăng nguy cơ thoái hoá hoàng điểm. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, những người bị thiếu vitamin C và các chất chống ô-xy hóa khác có nguy cơ tổn thương võng mạc do HEV cao hơn.
Tấm che nắng kẹp ngoài – một thiết bị hữu ích để bảo vệ mắt
Bạn có đeo kính cận, viễn hoặc loạn không? Nếu có, bạn vẫn phải đeo kính râm khi ra ngoài trời hoặc đeo kính thuốc đặc biệt (ví dụ như kính thuốc đổi màu, kính thuốc bằng chất liệu như kính râm) để bảo vệ mắt vì kính thuốc thường dùng không bảo vệ tốt mắt bạn khỏi tia cực tím và bức xạ ánh sáng năng lượng cao (HEV). Hiện nay nhiều người vẫn không đeo kính bảo vệ phù hợp do chi phí cao hơn cho kính đổi màu hoặc do bất tiện khi đeo kính thuốc là kính râm có số. Cũng như khi đeo kính râm, khi đeo kính râm có số (là kính thuốc), cần phải thay kính khi trời tối, khi từ ngoài nắng vào nhà hoặc khi ra nắng.
Một giải pháp tốt, có thể khắc phục những trường hợp này là dùng tấm che nắng kẹp ngoài với thiết kế đặc biệt để có thể kẹp vào phía trên kính thuốc, cụp xuống để che mắt và lật lên khi không cần che nắng một cách dễ dàng. Giống kính râm thường dùng, những tấm che nắng này có thể hấp thu 100% tia cực tím. Vì nhiều lý do, trước hết là do người dân chưa ý thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ mắt khỏi tia cực tím và do chưa có nhà cung cấp tin cậy, giá cả phù hợp, nên việc sử dụng tấm che nắng bảo vệ mắt còn chưa phổ biến. Với khí hậu nắng nóng, với hàng chục triệu đeo kính thuốc thường quy, chưa được bảo vệ phù hợp thì nhu cầu về tấm che nắng tốt, giá chấp nhận được ở Việt Nam là rất cao. Chúng ta có thể hy vọng với sự phát triển của công nghệ và mức sống được nâng cao thì nhu cầu này sẽ được đáp ứng thỏa đáng trong một ngày gần đây, góp phần thực hiện mục tiêu “Mắt sáng cho mọi người” vừa mới được đưa ra (8/10/2015) trong “Ngày Thị giác Thế giới”.
Hà Nội, ngày 8 tháng 1 năm 2015
Bác sỹ Vương Văn Quý